Dù không phải người có thành tích đáng nể trong việc học, tôi từng cảm thấy mình may mắn vì biết mình thích gì, muốn làm việc trong lĩnh vực nào và có khả năng gì. Nói chung, tôi được lựa chọn đi theo “tiếng gọi trái tim”.
Thế nhưng cuộc sống đâu thể luôn theo ý ta. Ở thời điểm mà đáng ra tôi có thể xác định rõ con đường cần đi, thì tôi lại như một thanh niên mới chập chững vào đời, đứng trước muôn vàn câu hỏi về bản thân. Tôi nhận ra, sau nhiều năm tích cực phấn đấu cho tương lai, cảm giác bỗng nhiên không biết bản thân đang và sẽ ở đâu khiến ta mệt mỏi hơn rất nhiều, so với thời vẫn còn là một trang giấy trắng. Tôi biết, không chỉ một mình tôi phải trải qua quãng thời gian mơ màng như vậy.
Bài viết này không mang đến cho bạn một câu trả lời, cũng không để lại cho bạn một công thức để tiên đoán tương lai. Tuy nhiên, tôi tin rằng bạn sẽ hiểu rõ nguyên căn tại sao hiểu về bản thân lại là một hành trình khó khăn đến như vậy. Bài viết này cũng đặc biệt dành cho những người đang ở giai đoạn mà bạn tưởng chừng rất thuận lợi, thì phải dừng lại với câu hỏi: Trong tương lai, mình là ai? Những gì mình đã và đang làm có giúp ích gì không?
Câu chuyện 1: Làm chủ quyết định
Quyết định trọng đại nhất bạn từng đưa ra cho chính mình là gì?
Cuối năm lớp 12, tôi chắc như đinh đóng cột, rằng tôi sẽ là một Marketer. Niềm tin này duy trì đến khi tôi trở thành sinh viên. Đáng chú ý là điểm các môn chuyên ngành của tôi thấp tệ, và tôi chưa bao giờ vượt qua vòng hồ sơ của các cuộc thi Truyền thông hay quảng cáo. Lý do tôi chọn ngành này, bởi tính cách năng nổ từ thời Phổ thông trung học. Thêm vào đó, trong mắt bạn bè, thầy cô, tôi là đứa rất hợp Marketing vì…tôi hoạt ngôn. Cứ thế, tôi chọn Marketing như một lẽ dĩ nhiên.
Tôi chưa từng một lần tìm hiểu, Marketing là gì. Chỉ nghĩ rằng những người thích hoạt động như tôi thì theo ngành đó là chuẩn rồi.
Tôi không có khái niệm về công việc hay kĩ năng cần thiết trong ngành này, chỉ nghĩ rằng Marketing là bán hàng, làm quảng cáo như trên tivi.
Ở độ tuổi học sinh, khả năng tư duy của tôi chỉ mới được phát triển, vì thế việc chủ động tìm kiếm và học hỏi kiến thức bên ngoài chương trình trường lớp là rất hạn chế. Tôi không trách bản thân vì điều đó. Điều đáng tiếc, đó là niềm tin nhất thời đã khiến tôi tự hào. Tôi nghĩ mình không giống như nhiều bạn khác, vì tôi biết rõ bản thân muốn gì, hay tương lai sẽ làm gì.
Tương tự, ngày chọn ngành học Master, tôi còn nhớ cuộc điện thoại với Bố và câu nói “Sản phẩm đều có giới hạn về sự hoàn hảo, còn dịch vụ thì không” đã khiến tôi chọn ngành dịch vụ để nghiên cứu. Nói cách khác, tôi đã có một cú nhảy không phải giữa 2 bờ sông, mà là 2 điểm đến không mấy liên quan đến nhau. Sức mạnh của niềm tin thuyết phục thôi rằng, tôi sinh ra là để làm dịch vụ.
Rồi một niềm tin khác lại xuất hiện từ thời gian làm luận văn tốt nghiệp. Tôi được GS hướng dẫn truyền cảm hứng về lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Bạn bè ủng hộ tôi làm Tiến sĩ vì phong cách rất giống một người làm giáo dục. Cùng với nhiều lời khen khác, tôi tin rằng mình có khả năng làm nghiên cứu và nhất định sẽ theo đuổi con đường ấy đến cùng.
Nếu mọi thứ vẫn luôn xuất phát từ suy nghĩ và hành động của chính mình, thì tại sao tôi lại gặp khó khăn với câu hỏi tôi là ai trong 5-10 năm nữa? Nói đúng hơn, tôi rơi vào trạng thái hoang mang vì không biết mình muốn gì. Sau nhiều năm gắn bó với học thuật, giờ đây tôi không còn cảm thấy mình thuộc về nó nữa. Nhưng tôi có thể làm gì với vốn kinh nghiệm thực tế ít ỏi và chuyên môn chỉ dừng lại ở mặt lý thuyết?
Tôi không biết mình muốn gì, và nên làm gì tiếp theo, vì thực ra, tôi chưa từng tự mình đưa ra phán quyết.
Vậy như thế nào mới gọi là làm chủ quyết định của mình?
Tự chủ không thể tách rời với hiểu biết. Tôi không thể vỗ ngực tự hào tôi đã đưa ra quyết định quan trọng nào đó trong đời mà không cần tìm hiểu thông tin liên quan tới nó. Quyết định có thể được hình thành bởi niềm tin, nhưng đó chỉ là một phần rất nhỏ. Phải nói thêm rằng, niềm tin thiếu hiểu biết được xây dựng bởi những gì chúng ta “nghe người khác nói”, hay những nhận xét về bản thân mà chúng ta biết được qua ý kiến bên ngoài, những bài trắc nghiệm tính cách. Khi đưa ra quyết định mà chỉ nắm bắt được một mặt tích cực, thì đối mặt với thực tế tiêu cực sẽ là khó khăn rất lớn. Thậm chí, khiến nhiều người phải nghỉ việc, chuyển đơn vị công tác liên tục vì không biết mình thật sự cần gì, muốn gì và có khả năng gì.
Mỗi một quyết định đều không dễ dàng, và cũng chẳng có quyết định nào là mỹ mãn nhất. Điều cần thiết hơn là phải hiểu được tại sao mình chấp nhận hay từ chối một lựa chọn nào đó. Tôi rất biết ơn quãng thời gian chênh vênh vô định đã cho tôi cơ hội được nhìn lại những gì mình đã đi qua, để nhận ra hiểu biết của tôi lúc trước còn quá non nớt và ít ỏi.
Do đó, tôi vẫn luôn ủng hộ bạn đọc làm chủ quyết định cuộc đời một cách thực thụ. Tức là không chỉ với một niềm tin, mà hãy tìm hiểu thật kĩ về những gì bạn muốn làm, và đặt câu hỏi: Mình có sẵn sàng với nó không?
Câu chuyện 2: Bạn đưa ra quyết định vì điều gì?
Tôi may mắn vì mọi quyết định liên quan đến học hành hay công việc, và cả trong cuộc sống cá nhân đều chỉ tập trung vào bản thân. Điều đó có nghĩa, nhiệm vụ của tôi là cố gắng để trở thành phiên bản tốt nhất, cho chính mình chứ không vì ai khác.
Thế nhưng cũng đã có lúc tôi tự hỏi, tại sao mình lựa chọn con đường này khi không cảm nhận được niềm vui như trong tưởng tượng. Tôi nên theo đuổi lĩnh vực nào, công việc ra sao để luôn cảm thấy hứng khởi và tràn đầy nhiệt huyết? Hay, có lựa chọn nào khác giúp tôi “thoát” khỏi những khó khăn hiện tại hay không?
Câu trả lời chân thành nhất, là tôi không biết!
Tôi chỉ biết rằng tôi đã từng rất yêu thích nó. Tôi biết mình thích nó vì tôi thấy những con người đã thành công trên con đường này, nhìn thấy họ miệt mài và chăm chỉ. Tôi cũng muốn được thành công như họ.
Thì ra trong suốt nhiều năm, việc tôi yêu thích chỉ chiếm 20-30%, trong khi đó tôi dành thời gian để “mô phỏng” người khác, bằng cách ngắm nhìn thành tích của họ, và khao khát có được điều tương tự. Tôi lựa chọn ngành nghề này vì tôi muốn trở thành ai đó mà tôi cho là tốt đẹp, chứ không phải vì sự tốt đẹp của bản thân tôi.
Điều đó có gì khác nhau?
Tôi không thực sự hiểu được rằng, những người thành công trong lĩnh vực nào đó đã phải đi qua rất nhiều khó khăn. Những khó khăn đó không tính bằng giờ, cũng không phải qua nhiều tuần, mà thực tế là bằng nhiều năm. Và nhờ những khúc quanh co ấy, họ mới có cơ hội được toả sáng. Nói cách khác, phiên bản tốt nhất mà tôi mong đợi không phải được bồi đắp nên từ thành công, mà chính là nhờ những khó khăn, thậm chí là thất bại. Tôi không nhìn thấy điều đó.
Với một sinh viên TS, hay một người làm trong ngành giáo dục, tôi biết rằng công việc này cho tôi cơ hội được lắng nghe và chia sẻ với sinh viên (điều tôi luôn muốn làm), được tham gia vào những hoạt động cải cách chất lượng giáo dục (điều tôi mong mỏi), và được làm nghiên cứu về lĩnh vực tôi yêu thích. Điều mà đáng ra tôi nên tìm hiểu, đó là những trải nghiệm tiêu cực về hành trình gian khó này. Rõ ràng “trăm nghe không bằng một thấy”, nên đôi khi việc lắng nghe trải nghiệm của người đi trước, chưa chắc đã đúng như bạn nghĩ. Ví dụ, khi đứng trước nhiệm vụ khó khăn, có người cho rằng đó là thử thách, cũng có người cho là rào cản. Một công việc chứa đựng quá nhiều rào cản sẽ khiến bạn mệt mỏi, kiệt sức và hao mòn cả về thể chất, lẫn tinh thần. Ngược lại, tính thử thách lại khiến cho công việc thêm phần thú vị, đánh thức sức mạnh của ý chí và trí lực.
Với nghiên cứu sinh, hầu hết ai cũng có trong mình mong muốn được học hỏi chuyên sâu về một lĩnh vực nhất định. Trong trí tưởng tượng của số đông, người làm nghiên cứu rất uyên bác, không phải chịu áp lực về doanh số, ngày ngày làm bạn với muôn vàn kiến thức của xã hội loài người. Cũng có người nghĩ rằng mình hợp với công việc nghiên cứu vì tính cách trầm lắng, thích làm việc độc lập hơn là đội nhóm. Đặc biệt hơn, có người học TS vì muốn tạm rời xa áp lực đi làm thuê, né tránh mối quan hệ căng thẳng giữa sếp và nhân viên; hoặc đơn giản là tận hưởng cảm giác tự do, yên bình của sinh viên. Đã thế, chỉ sau 4-5 năm đã có một tấm bằng thật oai, ai ai cũng gọi mình là Tiến sĩ.
Thật ra, việc có một tấm bằng không chứng minh ta đã có được điều cần có. Ngược lại, sự kiên định và khả năng thích ứng với những cảm giác tiêu cực mới tạo nên hình ảnh thành công của nghiên cứu sinh. Thế nhưng không phải ai cũng chấp nhận sự thật ấy. Ví dụ, khi trở thành sinh viên TS, bạn chỉ có duy nhất 1 ông chủ – người nắm trong tay quyền sinh quyết sát – đó chính là Giáo sư hướng dẫn. Với một người không thích thảo luận với đồng nghiệp, bạn có chịu được áp lực luôn phải làm việc nhóm vì đó là dự án quan trọng do Giáo sư yêu cầu không? Với người muốn thoát khỏi sự ám ảnh về doanh số, KPI, bạn có hứng thú với tinh thần “Xuất bản hay là chết” (Publish or Perish) của giới học thuật không?
Ai cũng có giới hạn riêng, và chúng ta cần hiểu giới hạn của chính mình. Tôi đã không hiểu được đằng sau hương vị ngọt ngào của thành công, những người mà tôi ngưỡng mộ đã phải trải qua những điều gì. Quan trọng hơn, rất nhiều điều trong đó bản thân tôi không chấp nhận được. Vì thế, cho dù tính cách tôi phù hợp với công việc nghiên cứu, hay tôi đủ khả năng để tham gia vào lĩnh vực này, thì tôi cũng không thể trở thành phiên bản tốt hơn nếu không chấp nhận những “trái đắng”. Nói cách khác, không phải mọi chông gai hay thành tích đều có ý nghĩa với tôi.
Nếu bạn đang cảm thấy tương lai thật mờ mịt, tôi mong rằng bạn cân nhắc hai điều sau:
1. Cảm giác vô định, chênh vênh không chỉ đến một lần, mà nhiều lần trong đời, kể cả với những người đứng trên đỉnh cao của danh vọng, thành công.
Qua trải nghiệm của chính mình, tôi tin rằng việc tự vấn là quan trọng, nhưng thay vì đặt câu hỏi “Tại sao mình lại mất phương hướng thế này?”, thì hãy dành thời gian kể lại toàn bộ câu chuyện mà bạn đã đi qua và những quyết định bạn đã đưa ra. Đôi khi phút giây bạn dám chậm lại mới tạo nên những quyết định đúng đắn nhất.
2. Mở ra cánh cửa cơ hội, càng nhiều càng tốt.
Quay lại với niềm tin mà tôi nhắc tới ở câu chuyện đầu tiên, ở một khía cạnh nào đó, tôi nghĩ niềm tin ấy là nguyên do khiến tôi cảm thấy lạc lối. Tôi tin mình hợp với Marketing, vì thế tôi đã dồn tâm sức tìm kiếm công việc trong lĩnh vực ấy. Đồng thời, tôi cũng bỏ qua mọi lời mời thử sức ở những ngành nghề khác, chỉ vì tôi nghĩ rằng “dù sao mình cũng là Marketer, làm mấy việc kia chỉ tốn thời gian của mình thôi”. Sự thật là, tôi chưa từng một ngày làm Marketer. Tệ hơn nữa, tôi chẳng biết mình nên làm gì sau nhiều năm mải miết mê muội với lĩnh vực ấy. Vậy nên, tôi hi vọng bạn sẽ cho phép bản thân được “tốn thời gian” một cách giá trị nhất, là tìm hiểu và gặt hái trải nghiệm bất kì nào đó.
Mọi kiến thức và hiểu biết về từng ngóc ngách liên quan đến quyết định của bạn đều rất quan trọng. Có lần, để tìm hiểu về vị trí làm việc trong một công ty tư vấn (MBB), tôi đã sử dụng Linkedin để tiếp cận với một vài nhân viên. Bạn hỏi tôi có thấy kỳ cục không? Có chứ, tôi nghĩ chẳng ai muốn nhắn lại cho một người xa lạ như tôi. Thế nhưng sau nhiều tin nhắn thì tôi cũng nhận được một hồi đáp và vô số chia sẻ từ người thật việc thật. Kinh nghiệm của tôi là, bằng nhiều cách khác nhau, bạn đừng ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ bên ngoài nhé!
Cảm ơn bạn đã đến với tôi và đọc bài viết này.
Khi bị cảm giác vô định bủa vây, bạn đã làm gì? Tôi rất muốn học hỏi từ bạn, hãy để lại bình luận bên dưới nhé.
Hẹn gặp bạn ở bài viết lần sau!
Giang In Real Talk.
** Nội dung trong bài viết, bao gồm tư liệu hình ảnh và video (nếu có) thuộc quyền sở hữu của trang Giang In Real Talk.
** Mọi hình thức sao chép và đăng lại cần được thông báo và chấp thuận bởi chủ sở hữu. Liên hệ: gianginrealtalk@gmail.com