Xin chào!
Những lúc mệt mỏi, chán nản, hay chỉ đơn giản là tinh thần đi xuống, bạn thường làm gì?
Nếu được hỏi như vậy, tôi không chắc mình nên trả lời thế nào. Bởi, đã có một thời gian rất dài, tôi cảm thấy khó chấp nhận phiên bản không tích cực của chính mình. Tôi cảm thấy tội lỗi khi rơi vào trạng thái buồn bã, chán nản hay áp lực.
Vì sao lại thế?
Tôi là người nghiện công thức. Nói một cách dễ hình dung, tôi thích đọc sách Phát triển bản thân (PTBT), lắng nghe bài phát biểu của những người thành công và tìm cách áp dụng lời khuyên đó vào cuộc sống. Vì vậy, tôi thường tự hỏi: Mình đã cố gắng hết sức chưa? Có phải là mình đang suy nghĩ quá nhiều và phức tạp hoá vấn đề không? Có phải tại mình chưa có đủ kĩ năng trong công việc và cuộc sống, vậy nên dễ bị khó khăn quật ngã?
Những câu tự vấn này xuất phát từ việc tôi luôn đưa bản thân so sánh với những nhân vật được trong sách PTBT. Sách PTBT, còn được biết đến với tên tiếng Anh là sách “Self-help” chiếm phần lớn số sách trong tủ của tôi. Vốn dĩ được gọi là “Self-help”, bởi người đọc, từ chia sẻ của tác giả, thường sẽ tự rút ra bài học về nhiều khía cạnh khác nhau trong cuộc sống.
Tương tự với sách PTBT, chắc hẳn bạn đã bắt gặp rất nhiều câu nói tạo động lực, hay những bài phát biểu truyền cảm hứng của người thành công nào đó trên thế giới. Và chắc hẳn, hầu hết mọi người đều có được cảm giác rạo rực, hừng hực khí thế “chiến đấu” sau khi được thúc đẩy rằng hãy cố gắng, mọi việc đều sẽ ổn thôi.
Tuy nhiên, sau nhiều năm tiếp xúc và thực hành, tôi nhận ra sách PTBT sẽ trở thành con dao hai lưỡi. Một mặt, sách PTBT với góc nhìn lạc quan sẽ hướng người đọc tới việc tự hoàn thiện về kĩ năng sống. Mặt khác, dòng sách này dễ tạo ra niềm tin cực đoan vào những điều kì diệu được đề cập trong sách, rằng chỉ cần làm được điều A, thì bạn sẽ thành công hơn bất kì ai.
Trong bài viết này, tôi muốn phân tích và chia sẻ về yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến hiệu quả khi đọc sách PTBT. Từ đó, hi vọng rằng bạn đọc sẽ tìm được cách áp dụng đúng đắn, để tối ưu hoá thông tin mà không gây ra bất kì tổn thương nào cho chính mình.
Tư duy khi lựa chọn đầu sách
Mặc dù không chủ ý lựa chọn thời điểm đọc sách PTBT, phải công nhận tôi có ấn tượng sâu sắc nhất với nội dung của cuốn sách mà tôi đọc trong những thời điểm gặp khó khăn.
Trong thời gian học Tiến sĩ, chúng tôi được dạy rằng: “Nếu đi học TS mà không thấy vật vã, khổ sở thì chứng tỏ có bạn chưa làm hết sức mình”. Tôi đã gặp rất nhiều khó khăn, không chỉ trong công việc nghiên cứu, mà còn trong tâm lý. Tôi còn nhớ thời điểm tôi áp lực đến mức muốn kết thúc tất cả.
Trong giai đoạn nhiều chông gai ấy, tôi đọc lại cuốn sách yêu thích có tựa đề “Grit: The Power of Passion and Perseverance” của GS Angela Duckworth. Bài học về những con người thành công khi vượt qua những thử thách tưởng chừng nuốt chửng họ khiến tôi không khỏi liên tưởng đến bản thân mình. Tôi thật sự tin vào sức mạnh của GRIT, bằng chứng là tôi đã có hẳn một bài viết về lý luận này.
Bên cạnh đó, tôi cũng đã từng rất thích đọc về lối sống của người thành công, học cách xây dựng thói quen khoa học, rèn luyện tính kỷ luật. Cứ như vậy, tôi dùng ý chí mà người khác truyền đạt để cố gắng từng ngày. Nói đúng hơn thì tôi tin rằng, chỉ cần “sao chép” cách mà tác giả, hay những nhân vật trong sách kể, thì tôi sẽ vượt qua mọi cản trở. Tôi đang đến rất gần với mục tiêu rồi!
Sách chỉ là một trong những nguồn thông tin tôi tìm đến khi gặp khó khăn. Để biết chắc rằng, mình không phải người duy nhất gặp những vấn đề ở thời điểm hiện tại, tôi điên cuồng tìm kiếm “Case study” tương tự với bản thân, và áp dụng mọi lời khuyên tôi tìm được.
Điều tôi không ngờ tới, đó là tôi đã bị nghiện. Tôi bị nghiện cảm giác chắc chắn, thế nên tôi sẽ tìm đến mọi nguồn thông tin mà tôi có, không chỉ để học tập, mà còn để nói với chính mình rằng, “người khác làm được thì mày cũng phải làm được, làm gì có ai đạt được mục tiêu mà không chịu khổ cực”.
Suy nghĩ đó có lẽ không sai, tuy nhiên đó chỉ là một mặc định sáo rỗng nếu người đọc không có tư duy đúng đắn. Sách vở chỉ là một trong rất nhiều nguồn thông tin mà chúng ta có thể tiếp nhận hàng ngày. Điều quan trọng không phải là số lượng thông tin ta có, mà là chúng ta tiếp nhận với tâm thế thế nào. Riêng với dòng sách PTBT, tôi luôn cảm thấy mình như đứng trước người khổng lồ, vì vậy tôi không có nhiều biện luận mà chỉ đơn giản là tin tưởng vô điều kiện với mọi thông tin trong sách. Thêm vào đó, tôi thường lựa chọn sách PTBT để đọc với tâm thế của “người sắp chết đuối”, thế nên bất kì cái phao nào cũng quý giá với mình.
Có một dạo, sau khi áp dụng rất nhiều phương pháp khác nhau để tự trấn an và cứu bản thân ra khỏi vòng xoáy của lo lắng, tôi lại thấy hoang mang vì…sao dạo này cuộc sống yên bình thế? Chắc hẳn mình làm việc chưa đủ nhiều nên mới thấy thanh thản thế này! Tư duy sai lệch về cuộc sống khiến tôi tin rằng con đường nhất định phải gập gềnh thì mới dẫn đến thành công.
Tôi đã không có cái nhìn toàn diện về ý nghĩa của việc đọc sách, cụ thể là dòng sách PTBT. Như đã nói ở trên, sách là một trong rất nhiều công cụ mang đến thông tin cho loài người, được viết và phân tích trên quan điểm hay kinh nghiệm của một hay nhiều cá nhân nào đó. Sách PTBT rất dễ thuyết phục người đọc có tư duy sai lệch rằng, sách là chiếc chìa khoá vạn năng vì phải lợi hại thế nào thì mới xuất bản được sách. Khi lựa chọn sách, chúng ta cũng nhanh chóng bị cuốn hút bởi những danh hiệu như: Sách bán chạy nhất trong năm; Tác phẩm có sức ảnh hưởng lớn nhất đến giới trẻ, mà vô tình quên đi mong cầu của chính mình. Tại sao tôi muốn đọc sách, cụ thể là cuốn này, hay tác giả này chứ không phải ai khác? Tôi hi vọng điều gì ở cuốn sách này?
Xin đừng nói với tôi rằng bạn đang mất phương hướng, bạn sắp phát điên với các mối quan hệ xung quanh và vì thế, muốn đọc sách để biết nên làm gì. Bởi chính tôi đã là nạn nhân của tâm lý ấy. Tôi gọi đây là Tư duy mỳ ăn liền. Nói cách khác, người đọc trong nhóm này như đang gặp câu hỏi khó trong một kỳ thi, và muốn tìm mọi cách để giải quyết nó.
Tại sao điều này lại không tốt?
Tư duy mỳ ăn liền là một dạng tư duy thụ động xuất phát từ việc người đọc thiếu tự tin vào bản thân. Do đó, khi đương đầu với thử thách, họ muốn nhanh chóng tìm đến một công thức mà bản thân, hay nhiều người tin tưởng để ứng dụng vào cuộc sống.
Tư duy mỳ ăn liền là một dạng tư duy thụ động, xuất phát từ việc người đọc thiếu tự tin vào bản thân. Do đó, khi đương đầu với thử thách, họ muốn nhanh chóng tìm đến một công thức chung, được nhiều người tin tưởng và công nhận để ứng dụng vào cuộc sống, nhằm giải quyết khó khăn ngay lập tức.
Tương tự, khi không biết bản thân mình cần gì, người đọc thường thiếu kiểm soát trong việc tiếp cận với hàng ngàn cuốn sách PTBT. Tôi từng được bạn bè yêu sách giới thiệu rất nhiều tác phẩm, mặc dù không biết nội dung là gì, nhưng tôi vẫn quyết định mua chỉ vì tựa đề “sao mà giống mình bây giờ thế”.
Là một người viết, tôi hiểu rất rõ quy trình từ “thai nghén – sản xuất” cho đến “bán” con chữ. Kể cả với một bài nghiên cứu khoa học, tác giả cũng rất cẩn thận trong việc lựa chọn một tiêu đề thật bắt mắt bắt tai (catchy) để thu hút người đọc. Tuy nhiên, nếu người đọc biết rõ họ muốn gì và cần gì, thì một tiêu đề hay không đủ sức thuyết phục.
Nói về nội dung, sách PTBT được chào đón bởi số đông vì người viết chia sẻ hầu hết những câu chuyện rất đời thường, khiến ai cũng cảm thấy mình trong đó. Những bài học về tình yêu của tuổi 20, cách thăng tiến nhanh chóng trong sự nghiệp, bí quyết tự lập về tài chính hay cách thiết lập một cuộc sống khoa học – dường như không có một góc khuất tâm lý nào mà dòng sách PTBT chưa khai thác. Khi bạn cảm thấy đồng điệu với những chia sẻ của tác giả và phải vỡ oà như tìm được ngọc trai trong biển lớn, xin hãy cẩn trọng. Rõ ràng chúng ta đều muốn tận dụng hết 24h trong ngày, nhưng liệu việc thức dậy trước 4h sáng có phù hợp với cơ thể với bạn không? Dẫu rằng kiên trì và nhẫn nại là đức tính của các bậc hiền triết, điều gì sẽ xảy ra nếu bạn bắt ép bản thân phải kiên nhẫn với một công việc mà bạn không hề cảm thấy hứng thú?
Hiểu về tình trạng của bản thân, bao gồm nhu cầu và mục tiêu là một điều kiện rất quan trọng để bạn đọc tiếp nhận nguồn thông tin. Sau nhiều kinh nghiệm đau thương với tủ sách PTBT, tôi lại càng tin tưởng hơn về khái niệm “Self-help”. Tự giúp đỡ chính mình bằng cách học hỏi chủ động chứ không phải niềm tin mù quáng, bạn nhé!
Khép lại cuốn sách yêu thích, chúng ta nên làm gì?
Mặc dù có cơ sở để tin tưởng nội dung của những cuốn sách PTBT nổi tiếng, tôi nhận ra bản thân mình đã sai khi cho rằng con đường đúng đắn nhất để có được những thứ mình muốn là làm theo chỉ dẫn của những cuốn sách PTBT.
Dù không phải là người duy tâm, tôi vẫn rất yêu thích thầy Sư Hae Min – tác giả của 2 cuốn sách mà tôi đã đọc nhiều lần. Còn nhớ trong giai đoạn tôi cảm thấy áp lực đến mất ngủ vì công việc, tôi đã đọc được cuốn sách “Bước chậm lại giữa thế gian vội vã”. Mặc dù với giọng văn nhẹ nhàng, tác giả đã chia sẻ quan điểm trên cả hai phương diện: tiếp tục cố gắng và biết cách buông bỏ đúng lúc, tôi chỉ nhớ đến những lời khuyên về sự chịu đựng.
Trong cuộc sống sẽ có những lúc bạn cảm thấy nóng giận
Và chỉ muốn vứt bỏ hết mọi thứ
Cho dù có khó khăn cũng hãy cố chịu đựng.
Khi bạn nghĩ rằng thực sự mình không thể chịu đựng hơn, hãy cố nén thêm lần nữa
Nếu bạn không nhẫn nhịn thì những gì đã tích góp trong thời gian qua sẽ tan biến trong nháy mắt
Và bạn sẽ hối hận mãi về sau.
Khi con người nhẫn nại và chịu đựng trong khó khăn là lúc giá trị thật của họ hiện ra rõ nhất.
Trích “Bước chậm lại giữa thế gian vội vã” – Đại sư Hae Min
Đúng thế, tôi dùng thái độ của người kể chuyện để đối mặt với mọi căng thẳng trong cuộc sống. Tôi hiểu rằng vàng đều phải thử lửa.
Tuy nhiên, điều tôi không hiểu còn nhiều hơn thế.
Thứ nhất, sách là sự tổng hợp một cách ngắn gọn về quan điểm của tác giả, và kể cả một nghìn trang sách cũng chẳng thể nói hết được họ là ai. Mỗi người nhìn sự vật và sự việc qua lăng kính riêng của họ. Hơn thế, chúng ta không biết được điều gì đã ảnh hưởng đến cái nhìn của tác giả về những hiện tượng trong đời sống.
Mỗi người viết đều một nền tảng khác nhau, có người đương đầu với một thử thách rất lớn khi họ chưa có nhiều trải nghiệm, có người đứng trước giông bão khi đã có trong mình rất nhiều bài học cuộc sống. Nhưng đa phần chúng ta không cân nhắc đến những yếu tố như mục đích hay bức tranh tổng quát về con người tác giả. Vì thế, chỉ với một cuốn sách, thậm chí là vài dòng chữ cũng có thể trở thành kim chỉ nam của người đọc.
Mỗi người viết đều một nền tảng khác nhau, có người đương đầu với một thử thách rất lớn khi họ chưa có nhiều trải nghiệm, có người đứng trước giông bão khi đã có trong mình rất nhiều bài học cuộc sống. Nhưng đa phần chúng ta không cân nhắc đến những yếu tố như mục đích hay bức tranh tổng quát về con người tác giả. Vì thế, chỉ với một cuốn sách, thậm chí là vài dòng chữ cũng có thể trở thành kim chỉ nam của người đọc.
Thứ hai, mặc dù đều là sách PTBT, nhưng mỗi nhân vật trong từng cuốn sách đều có những giá trị quan khác nhau. Một người đánh giá cao việc tạo dựng mối quan hệ trong kinh doanh (networking) sẽ kể cho người đọc nghe về giá trị của quá trình học hỏi từ người khác. Ngược lại, doanh nhân khác lại cho rằng chúng ta chỉ nên tập trung cho những mối quan hệ quan trọng để sống một cuộc đời có ý nghĩa.
Trong khi tác giả A nổi tiếng về sách tuổi teen cho rằng chỉ có học tập chăm chỉ và nỗ lực bền bỉ mới mang đến tương lai tươi sáng, thì một nhà tâm lý B nghĩ rằng việc tập trung quá nhiều cho hoạt động học thuật như làm bài tập về nhà mỗi ngày sau ngày dài ở trường, hay tham gia các lớp học thêm là nguyên nhân chính của sự quá tải (burnout), thậm chí là trầm cảm trong học đường. Vì vậy, người đọc cần hiểu câu chuyện của chính mình. Quan trọng hơn, sau khi đọc sách hay tiếp nhận bất cứ nguồn thông tin nào, xin đừng vội áp dụng ngay mọi lời khuyên trong đó, mà hãy học cách sàng lọc.
Tóm lại, sách PTBT là một dòng sách thú vị giúp chúng ta có cái nhìn tích cực về cuộc sống, rằng luôn có giải pháp cho mọi vấn đề. Tuy vậy, trước khi quyết định đọc, hay thực tập lời khuyên của tác giả, người đọc nên hiểu được ba điều dưới đây:
- Hiểu về bản thân: dùng thành tích của người khách làm thang đo cho chính mình là biểu hiện của người không hiểu về bản thân. Điều gì là quan trọng với bạn, quá trình hay thành quả? Nếu bạn tin rằng mỗi ngày đến công ty đều cảm thấy vui vẻ, được làm việc trong môi trường tích cực là điều bạn tìm kiếm, thì việc phải liên tục thể hiện bản thân một cách cực đoan trong môi trường cạnh tranh khốc liệt có lẽ không dành cho bạn – cho dù rất nhiều cuốn sách PTBT đề cập đến việc đó.
- Hiểu về tác giả: người viết một cuốn sách không phải người có được mọi thứ trên thế gian, họ chỉ là người mang thông tin đến bằng cách kể chuyện. Lý do họ có sức ảnh hưởng thì rất nhiều, nhưng tôi nghĩ một yếu tố quan trọng đó là họ nắm bắt được tâm lý của người đọc. Chúng ta có xu hướng tin vào những điều tốt đẹp, đặc biệt khi rơi vào trạng thái tiêu cực, hay gặp phải những hoàn cảnh mà một mình không thể xử lý được. Nhưng lời khuyên của họ dành cho bạn được đúc kết từ kinh nghiệm của họ – từ những tình huống mà họ gặp phải; và rất có thể những tình huống đó không giống với hoàn cảnh của bạn bây giờ.
- Hiểu về quy luật chung: không có một chiếc áo nào vừa vặn cho tất cả mọi người, cũng không có khó khăn nào giống nhau. Cho dù cùng làm việc trong một văn phòng, dưới sự điều hành của một người lãnh đạo, thì bạn và đồng nghiệp cũng có những góc nhìn khác nhau về khó khăn trong công việc. Với một vài người, đi làm – nhận lương là mục đích chính, vì vậy việc bị ai đó phê bình, thậm chí là mắng chửi cũng không thể quan trọng bằng con số trong tài khoản ngân hàng. Cũng có những người chỉ vì một vài câu nói đã có thể bỏ về ngay trong giờ làm việc, họ không chấp nhận việc ai đó làm tổn thương lòng tự trọng của họ. Vậy, lời khuyên về sự nhẫn nhục hay chịu đựng không thể áp dụng trong trường hợp này.
Tôi hiểu cảm giác mông lung mà ai trong chúng ta cũng gặp trong quá trình trưởng thành. Không phải lúc nào mọi thứ cũng tích cực được như ta mong muốn và không phải vấn đề nào cũng dễ dàng tìm được giải pháp. Tuy vậy, điều hạnh phúc nhất, tôi nghĩ rằng không phải là thời khắc bạn bám vào một cái cây khi gặp lũ, mà là sau đó, bạn quyết định được kế hoạch tiếp theo của mình, cho dù kế hoạch đó là cuốn theo dòng lũ.
Hãy sống những ngày tháng bạn thật sự mong muốn!
Hẹn gặp bạn ở những bài viết tiếp theo, và cho tôi biết cảm nhận của bạn bằng cách để lại bình luận nhé!
Giang In Real Talk